Neurodydaktyka zakłada, że pewne metody nauczania i techniki uczenia się są efektywniejsze od innych, ponieważ w większym stopniu odpowiadają ukształtowanym w toku ewolucji potrzebom i preferencjom ludzkiego mózgu. Wyniki dotychczasowych badań nad rozwojem mózgu wydają się bardzo obiecujące – nic więc dziwnego, że zwróciły one uwagę osób związanych z edukacją. Magdalena Goetz podkreśla, że okres wzmożonej fascynacji tym narządem datuje się na ostatnie dziesięciolecie XX wieku, które ogłoszono w świecie nauki „dekadą mózgu”. To właśnie w tym czasie przeprowadzono najwięcej przełomowych badań nad mózgiem człowieka. Dzięki tym odkryciom naukowcy zaczęli lepiej rozumieć proces uczenia się i zapamiętywania, przetwarzania informacji, przekształcania się i rozwoju mózgu od okresu prenatalnego, przez narodziny, aż do śmierci.
Jakie czynniki mają negatywny wpływ na rozwój mózgu?
Wiedza o tym, co sprzyja efektywnemu działaniu mózgu dziecka podczas procesu uczenia się i zapamiętywania jest przydatna zarówno w pracy dydaktycznej, jak i wychowawczej. W końcu wychowanie również polega na uczeniu się – m.in. umiejętności interpersonalnych, norm i wartości społecznych. Współczesne badania nad mózgiem wykazały, że bardzo niekorzystny wpływ na proces przyswajania wiedzy ma stres – zarówno długotrwały, chroniczny, jak i krótkotrwały, ostry. Oba jego rodzaje wiążą się z uwalnianiem hormonów oddziałujących negatywnie na funkcjonowanie synaps i neuronów, co z kolei skutkuje obniżeniem możliwości poznawczych, zwłaszcza w zakresie rozumienia, zapamiętywania i przypominania materiału. W mózgu dziecka żyjącego w ciągłym stresie hormony te mogą powodować obumieranie neuronów, w szczególności w obszarze hipokampa – struktury odpowiadającej m.in. za wyszukiwanie i przyswajanie nowych informacji, ich przechowywanie w pamięci krótkotrwałej oraz przekazywanie do zapamiętania w pamięci długotrwałej, czyli do kory mózgowej. Może to prowadzić do względnie trwałych, niekorzystnych zmian w strukturze mózgu dziecka. Odbudowanie tych zmian możliwe jest dzięki tzw. neuroplastyczności – zdolności ludzkiego mózgu do samonaprawy i regeneracji, ale wymaga to czasu, pracy i wolnych od nadmiaru stresu, sprzyjających warunków.
Mózg dziecka w trakcie procesu uczenia się i zapamiętywania
W celu minimalizowania czynników wpływających negatywnie na mózg dziecka należy stosować pozytywne metody motywacyjne i troszczyć się o przyjazną atmosferę podczas lekcji. Równie ważne jest indywidualne traktowanie podopiecznych – także pod względem ich odporności na stres. Ta cecha jest w dużym stopniu uwarunkowana czynnikami wrodzonymi – pod tym względem uczniowie mogą się znacznie różnić między sobą. Warto też przekazywać podopiecznym informacje o sprawdzonych technikach relaksacyjnych i metodach radzenia sobie ze stresem.
W jaki sposób neurony lustrzane wpływają na proces uczenia się i zapamiętywania?
Z procesem zapamiętywania związane jest także aktywność neuronów lustrzanych – grupy komórek nerwowych uaktywniających się podczas wykonywania pewnej czynności lub obserwowania jej u innych osobników. Neurony lustrzane zostały odkryte na początku lat 90. XX wieku przez zespół badaczy z Uniwersytetu w Parmie. Badania nad mózgiem wykazały, że struktury lustrzane odpowiedzialne za naśladowanie zachowań innych ludzi są szczególnie silne u dzieci. Prawdopodobnie to dzięki nim młody człowiek może odgadnąć niewerbalnie wyrażone intencje drugiej osoby i zrozumieć, jak czuje się ona w określonych sytuacjach. Oznacza to, że neurony lustrzane mogą odpowiadać za zdolność do rozpoznawania cudzych emocji, czyli empatię oraz współczucie. Sieci neuronów lustrzanych są aktywne podczas obserwowania i naśladowania zachowań innych osobników. Proces dydaktyczny wykorzystujący potencjał struktur lustrzanych przebiega w sposób spontaniczny i automatyczny, co znacząco odbiega od tradycyjnych modeli nauczania, opartych w głównej mierze na przekazie werbalnym.
Współczesne badania nad mózgiem
Metody nauczania wpływające na rozwój mózgu i zwiększające zaangażowanie uczniów na lekcji zostaną zaprezentowane podczas Ogólnopolskiej Konferencji Neurodydaktycznej, która odbędzie się 25 lutego 2019 roku w Warszawie. Państwa uwadze polecamy w szczególności panel zatytułowany „Dlaczego uczenie się we współczesnej szkole jest mało efektywne – najnowsze wyniki badań nad mózgiem”. W trakcie wystąpienia prelegenci wyjaśnią, jaką rolę odgrywa układ limbiczny, ciało migdałowate i komórki glejowe w procesie uczenia się i zapamiętywania, czym są neurony lustrzane i dlaczego są one tak ważne w procesie przyswajania wiedzy oraz w jaki sposób stymulacja ręki wpływa na rozwój mózgu.